Çalışma ve Sosyal Politikalar bakanlığı, yaptığı faaliyetlerle doğrudan topluma, özellikle de ihtiyaç sahibi kesimlere ulaşıyor, dokunuyor. Dolayısıyla halkımız bu bakanlığın yeni çalışmalarını ve planlamalarını hem merak hem de takip ediyor. Bakan Mila Tsarovska, ZAMAN Makedonya’ya verdiği röportajda, yeni sosyal güvenlik reformları ve merak edilen diğer hususlara dair önemli bilgiler verdi. İşte bakan Tsarovska’nın sorularımıza verdiği cevaplar.
2018 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanan projelerin son durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu konuda gelinen noktayı başarı olarak nitelendirebiliyor musunuz?
Bu yılın oldukça dinamik geçtiğini, Bakanlık olarak bizim için çok önemli olan sosyal reformun yoğun hazırlıklarıyla dolu dolu, geçirdiğimiz söylemekten memnuniyet duyuyorum. Sosyal Güvenlik ve Çocuk Koruma Sistemleri’ni tamamen dönüştüren ve geliştiren kapsamlı bir reform hazırladık. Makedonya'da ilk defa yoksulluğa karşı en savunmasız kesimdeki vatandaşlara yönelik garantili asgari bir gelir seviyesi tespit edildi. Vatandaşları ve çocukların sosyal haklarını korumak için ve sosyal yardım kullanan çalışanların işgücü piyasasını harekete geçirmek için tamamen yeni bir konsept oluşturuldu. Aynı zamanda, çocuk bakımındaki temel reformun başlangıcı olan anaokullarının kapasitelerini de artırıyoruz.
Muhtaç çocukları yakından alakadar eden kurumsuzlaştırma süreci de beklenenden iyi ilerliyor. Büyük kurumlardaki çocuk sayısı %33,9’e kadar düşmüş durumda. Toplumsal ve sosyal bakımdan sorunlu çocukları barındıran kurum “25 Mayıs” tamamen dönüştürülmüş durumda. Bu yurttaki bütün çocuklar zaten küçük gruplar halinde küçük evlere sevkedildiler ve oralarda yaşamlarına devam ediyorlar. Şahsen bu kurumların, bir çocuğun başına gelebilecek en kötü şey olduğunu düşünüyorum. Oralarda özveri ve bakım yerine, daha önce şahit olduğumuz gibi hoş olmayan olaylarla çocukların karşı karşıya geldikleri bilinen bir husustu. Hedefimiz tüm vatandaşların, tüm çocukların büyümek ve yetişmek için, eğitim için eşit fırsatlara, insancıl ve onurlu koşullara sahip olmalarıdır. 2020'ye kadar 18 yaşından küçük hiçbir çocuğun toplu kurumlara yerleştirilmemesi için elimizden geleni yapacağız. Bu hedef çok iddialı olsa da, gerçekleştirebileceğimizi düşünüyorum. Hükümet, “Timyanik” olarak adlandırılan Yeniden Yapılanma Ulusal Stratejisi’ni kabul etti.
Makedonya, Cenevre'deki Özürlü Haklarına İlişkin Komitenin son oturumunda bugüne kadar yaptıklarından dolayı samimi tebrikler aldı.
Ayrıca, kasım ayından itibaren % 90'ın üzerinde gerçekleşen Operasyonel Plan kapsamında alınan önlemlerden bahsedeceğim. En iyi sonuçlar, serbest meslek ve gençlik tedbirleri ile elde edildi ki bu özellikle bana çok hoş geliyor. Makedonya, AB üyesi olmadığı halde, 1400'den fazla gencin çalıştığı bir gençlik garantisini getiren tek ülkedir.
Görevimin başlangıcından beri, daha adil ve insancıl bir toplum inşa edebilmek için temel sistemsel değişiklikler üzerinde çalışıyoruz. Cinsiyet ayrımcılığına karşı yeni yasa halihazırda Hükümet tarafından kabul edilmiştir. Ayrıca İstanbul Sözleşmesi'ni onayladık ve uygulanması için öngörülen Eylem Planı'nı uygulamaya başladık. Böylece devletin kadına yönelik şiddete karşı mücadele üzerinde çalışacağını karara bağlamış olduk.
Aynı zamanda, hükümet prosedüründe yer alan yeni bir iş yasası gibi yeni yasal çözümler üzerinde de çalışıyoruz. Emeklilik yaşını yükseltmeden emekli maaşlarını dengeleyen emeklilik reformunun sunumunu yaptık.
Önümüzdeki yıl için hangi projeler öncelikli? 2019 için Bakanlığınızın bütçesi ne kadar olacak?
Gelecek yıl için öncelik sosyal reformun gerçekleştirilmesi ve anaokullarının kapasitelerinin artırılması olacak. “11 Ekim” yetimler evini ve “Banya Bansko” kurumlarını dönüştürmek için hızlı şekilde çalışıyoruz. Ayrıca, işgücü piyasasının segmentasyonunu azaltmak, esnekliği arttırmak ve işçilerin yasal haklarını iyileştirmek için çalışma ilişkileri hakkında yeni bir kanun taslağı hazırlamaya başladık. Mevcut yasal çözümün, iyi ve güvenilir işleri hayata geçirme noktasında bir kısım boşluklarının ve tutarsızlıklarının olduğu göz önüne alındığında, bu adımın ne kadar önem arz ettiği görülebilir.
2019 bütçesindeki en büyük artış, sosyal faydalar alanında kaydedildi. Bu alanın bütçesindeki artış miktarı 2,2 milyar denardır. Bütçe arttı çünkü sosyal güvenlik ve çocuk koruma haklarından yararlananların sayısında ciddi bir artış öngörüyoruz. Ayrıca sosyal güvenlik alanındaki kapsamlı reform hamlemiz ve yaşlılar için uygulamaya konulan “sosyal emekliliğin” bir sonucu olarak bütçe rakamlarında ciddi bir artışa gidilmiştir. Bu yıl da bütçeden üçüncü çocuk için para verildiğini, bunu kullanan ailelerin almaya devam edeceğini vurgulamak istiyorum. Anaokullarında çocuk bakım kapasitesinin artırılması yönünde 2019 yılında, Makedonya Cumhuriyeti'ndeki belediyelerde anaokullarının mekân, inşaat ve teçhizatının iyileştirilmesine yönelik fonlarda % 53'lük bir artış planlanmaktadır. Bütçeye ek olarak, çocukların korunmasına yönelik kapsamlı reformlar için Dünya Bankası'ndan da ek fonlar sağlanmıştır.
Yeni kararla “üçüncü çocuk” ödemeleri kesildi. Söz konusu proje istenen sonuçları vermediği için mi böyle bir karar verildi, yoksa bütçedeki mali imkanlar elvermediği için mi böyle bir adım atıldı?
Ebeveyn ödeneğini kaldırmıyoruz, ama değiştirip gerçek bir sosyal ölçüye dönüştürüyoruz. Aslında, söz konusu proje on yıldan beri aktifti ve beklenen sonuçları vermedi. 2011'den 2016'ya kadar, bu sistemin uygulanmasına 200 milyon avro harcanmış olmasına rağmen, doğum oranı % 13.3'ten % 11.1'e düşmüştür.
Yeni önlemler ve takviyeler, en hassas sosyal kategorilerdeki ihtiyaç sahibi vatandaşlara yönelik olacak. Yaptığımız reformla, yoksulluğun azaltılmasına doğrudan etki edeceğiz. Çocukların büyümesi ve gelişmesi için daha iyi koşullar sağlayacağız. Ek olarak, sadece üçüncü çocuk için değil, her yeni doğmuş çocuk için ek ödemeler sunuyoruz. Burada üçüncü çocuk ödeneğinin, bu hakkı elde eden ve halihazırda bu ödeneği almakta olanlara ödenmeye devam edeceğini belirtmek isterim. Ayrıca yasal değişiklikler yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on ay içinde başvuruda bulunacak herkes, bu ek ödemelerden faydalanma hakkına sahip olacaktır. Bu sürenin bitiminden sonra, birinci, ikinci ve üçüncü çocuk için ücret tahsis ediyoruz ve istifade eden kişilerin sayısını artırıyoruz.
Birinci, ikinci ve üçüncü çocuk için ödeme sistemi nasıl olacak?
İlk çocuk için bir kerelik mali yardım miktarı 5.000 denar, ikinci çocuk için 20.000 ve üçüncü çocuk için 60.000 denar olacak. Ayrıca, asgari gelir seviyesinde olan ve sosyal yardım alan tüm ailelere çocuk ve eğitim ödeneği de sunacağız.
Partilerin bu konudaki görüşleri farklı gibi görünüyor. Üçüncü çocuk ödeneğinin kesilmesine BDİ tepki gösterdi mi?
Partilerin yaklaşımlarını bu aşamada bir tarafa bırakalım. Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın bu konudaki duruşu açık ve nettir. Üçüncü çocuk ödeneği kaldırılmıyor, sadece herkes için eşitlik sağlayan daha geniş bir yasa paketi uygulamaya konuluyor. Sosyal sistemin dönüşümü ile, kullanıcı sayısında artışa, fonların adil bir şekilde dağılmasına ve en çok ihtiyaç duyanlara yardım edilmesine olanak sağlayan gerçek sosyal önlemler oluşturuyoruz. Herkesin bu olumlu değişiklikleri göreceğine ve bütün vatandaşlar için iyi bir şekilde çalışacağına inanıyorum.
Seçim kampanya sırasında her vatandaşın sosyal statüsünün daha iyi olacağını birçok kez tekrarlamıştınız. Bunu nasıl sağlayacaksınız?
Sosyal reformun amacı zaten budur. Bununla birlikte, sosyal tazminatı sadece % 300 oranında arttırmakla kalmıyor, aynı zamanda işsizlerin yeniden eğitilmesine de yatırım yapıyoruz. Bu doğrultuda vatandaşlara sağladığımız destek çok önemli. Fakirlikten çıkmanın tek yolu iş yerlerinin artırılmasıdır. Böylelikle, insanların kendilerini geliştirmelerine, işe alınmalarına, kendilerine ve ailelerine bakmalarına ve aktif olarak bu topluma katkıda bulunmalarına yardımcı oluyoruz.
Aynı zamanda, garantili asgari yardım sistemine geçiliyor. Birkaç yeni ücret tipi uygulamada olacak. Aynı zamanda düşük gelirli insanlardan sisteme ilk defa dahil olanlara yönelik kriterleri de değiştiriyoruz. Eğitim ödeneği alacak çocukların sayısının önemli oranda artırmayı planlıyoruz.
Birçok ülkede, tüm çocuklara devletler bir destek rakamı veriyor. Bu desteğin, ebeveynlerinin gelirlerine bakılmaksızın çocukların hakları olduğuna inanılır. Makedonya’da uygulamanın bu şekilde olmayışının sebebi nedir?
Çalışmalarımız konusunda ana yaklaşımımız, her çocuğa bakım sağlamaktır. Ancak bu durum, toplumumuzdaki en savunmasız kategorideki insanlarımıza adil imkanlar sunmak ilkesiyle uyum içerisinde olmalıdır. Hedeflediğimiz kesim en fakir insanlar olunca, buna ayrıcalık demek istemem. Daha önce de belirtildiği gibi, çocuk koruma sistemini yeniden düzenleyerek, ilk kez düşük gelirli hane halkı için çocuk yardımı hakkını yürürlüğe sokacağız. Bu şekilde, çocuk ödeneğini kullanan aile sayısı 3,200 den 73,500 çıkacaktır. Ek olarak, düşük gelir elde etmekte olan ve asgari yardım alan ailelerin ilkokul ve ortaokulda okuyan çocuklarına yönelik eğitim ödeneğini uygulamaya başlıyoruz. Bununla, eğitim ödeneği alan çocukların sayısı 3,800 den 64,316’ya yükselecektir.
Sosyal haklar ve çocuk hakları konusundaki reformlar, tüm hassas kategorileri kapsayacak ve her çocuk için eşit fırsatlar sağlayacak şekilde çok dikkatli bir şekilde dizayn edilmiştir. Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın başında olduğumdan beri çocuk güvencesine büyük önem vermekteyiz.
Sosyal emeklilik ilk iki yılda gerçekleşecek bir öncelik olarak vaat ediliyordu. Aradan bir yıl geçti. Bu konuda bir erteleme olacak mı?
Sosyal emeklilik listesinde, çalışma tecrübesine bakılmaksızın 64 yaş ve üzeri olan herkes mi yer alacak?
Sosyal emekliliğin ilk iki yılda gerçekleşeceğini vaat ettiğimiz doğrudur. Sizin de belirttiğiniz gibi, aradan bir yıl geçti ve şu anda bu konudaki kanun taslağı hazır, yani erteleme olmayacaktır. Sosyal Emeklilik hakkının düzenlenmesi için, 4.000'den fazla vatandaşa finansal güvenlik sağlayan tamamen yeni bir yasa getiriyoruz. 15 yıldan az çalışmış, Makedonya vatandaşı olup mülk sahibi olmayan, 65 yaşın üzerindeki herkesin bu ödeneği almaya hakkı vardır. Sosyal emeklilik ile toplumumuza katkıda bulunanlar için onurlu bir yaşamı garanti ediyoruz.
Sosyal yardımlardaki artışın yoksulluğu azaltacağını iddia ediyorsunuz. Gelirine göre kişilerin sınıflandırılması nasıl yapılacak?
Her uygun hane halkı, içinde bulunduğu riske göre hesaplanacak olan yardımını alacaktır. Uygulamada bu, reformla iki çocuğun birincil, beşte birinin de 11.300 denar alacağı beş kişilik bir aile olduğu anlamına gelecektir. Biri ilkokul diğeri de orta okulda olmak üzere, iki çocuklu dört kişilik bir aile 10.600 denarlık asgari gelir alacaktır (bu rakam içerisinde, 6.800 denar yardım parası, 500 denar ısınma yardımı, 1600 denar çocuk ek ödeneği ve 1700 denar eğitim ödeneği yer almaktadır). Aynı aile, eksiklikleri olan mevcut yasa ile 3.200 denar almaktadır. Yeni düzenlemelerle, bu rakam % 300 oranında artacaktır.
Reform çok dikkatli bir şekilde hazırlanmıştır. İş yapma gücünde olan herkes çalışma alanına aktif bir şekilde katılmalıdır. Asgari gelir garantisi sisteminden istifade eden kişiler ön yeterlilik sürecinde titizlikle takip edilecek, bir iş için mümkün olan en kısa sürede eğitilecektir. Ayrıca güvence altına alacak olan aile, sosyal güvenlik görevlisi ile yakın bir şekilde çalışmak zorundadır. Ayrıca, eğer işlerini kaybederlerse, yine asgari bir gelir elde etme fırsatına sahip olacaklardır. Bu kişiler hem işini hem de sosyal yardımını kaybetme korkusu yüzünden tekrar çalışmak istememektedir. Getirdiğimiz yeni sistemle birlikte artık bu korkuya kapılmak söz konusu olmayacak ve böylece piyasadaki çalışan sayısı önemli oranda artacaktır. Aynı zamanda, tüm vatandaşlara karşı sorumlu davranmak bizim görevimizdir. Sistemin suistimal edilmesine de izin vermeyeceğiz. Suistimali engellemek için, istihdamı iki kez reddeden vatandaşların sosyal yardımdan faydalanmasına mani olunacaktır.
Bu analiz bile getirdiğimiz yeni sistemin toplumda olumlu bir havaya yol açacak ve işgücü piyasasında rahatlamaya yol açacak bir yapıda olduğunu göstermektedir. Bu yolla sürekli yoksulluk içinde kıvranan ve de sosyal güvencesi olmayan ailelere yardımcı olacağımız gibi, onların çocuklarının da akranlarıyla aynı koşullarda hayat yarışına girmelerini sağlayacağız.
Aşırı kalabalık anaokulları kronik bir problem, bu problemin çözümü için Bakanlık nasıl önlemler planlıyor? Yeni ana okullarının açılabilmesi için nasıl bir eylem planı düşünüyorsunuz?
Görevimin başlangıcından bu yana 11 anaokulu açtık ve yıl sonuna kadar 13 anaokulu daha açacağız. Aynı zamanda, anaokulu personelini geliştirmek ve güçlendirmek için çalışıyoruz. Böylece eylül maaşı ile birlikte, 4.300 anaokul personelinin hepsi % 5'lik bir artış aldı. Bu yıl 1 Ocak'tan itibaren, anaokullarında yeni personel istihdam etmek üzere 1.000'den fazla kadro için Maliye Bakanlığı’ndan onay aldık.
Her çocuğun daha iyi yetişmesi için imkanlar sağlamayı taahhüt ediyoruz ve bu temel süreç önümüzdeki 4 yıl içinde devam edecektir. Kısa süre önce, Dünya Bankası çocuk bakımının tamamen dönüştürülmesi ve anaokullarındaki kapasitelerin artırılması için 30 milyon avro tutarında bir imkan paketi sağladı. Bu bütçe ile okul öncesi eğitimdeki koşulları iyileştirmeyi ve 7.000 çocuğa daha bu imkanı sunacak şekilde kapasiteyi artırmayı planlıyoruz. Kapasite artışının yanı sıra, çalışanların sayısını ve maaşlarını sürekli olarak artıracağız. Bu strateji ile dört yıl boyunca, anaokuluna giden çocuk oranının % 50'ye çıkmasını bekliyorum. Altyapı yatırımlarına paralel olarak, okul öncesi eğitimin kalitesini artırmaya yönelik yatırım yapıyoruz. Anaokullarında programların kalitesini artırmak ve geliştirmek için yeni bir sistem üzerinde çalışıyoruz. Okul öncesi eğitim, her çocuğun daha da geliştirilmesi ve ilerlemesi için çok önemlidir. Zira bunun sonraki meyveleri yüksek kaliteli genç nesiller ve daha iyi bir toplum inşa etmektir.
Buna ek olarak, Makedonya'daki beş belediyedeki beş anaokulunda başarıyla uygulanan ikinci vardiya uygulamasına geçmiş olduk. Bir buçuk yıl için ikinci vardiyaya katılan çocukların sayısı aynıdır, yani toplam 190 çocuk kayıtlıdır. Ebeveynlerin ikinci vardiyaya ihtiyacı varsa, onları belediyede talep etmelerini rica ediyorum, çünkü sadece bu şekilde bir yerde ikinci vardiyaya ihtiyaç olup olmadığını bilebiliriz.
Emekliler şimdiye kadar devletten birçok ayrıcalık kullandılar. Emeklilerin sizin bakanlığınızdan beklentileri hala yüksek. Bakanlığınız süresince reformları hayata geçirmeniz mümkün olacak mı?
Emekliler, daha önceden aldıkları hizmetlerden aynı şekilde istifade etmeye devam edecekler. Toplumu, emekleriyle inşa eden onlardır, ve şimdi onlara tatmin edici ve onurlu bir yaşam sunmak bizim görevimizdir. Aynı zamanda, geçmişteki yanlış politikaların bir sonucu olan Emeklilik Sigortası Kurumu’ndaki açıkları da azaltmayı hedefliyoruz. Bu sayede yaş sınırını yükseltmeden gelecek nesiller için güvenilir emekli maaşı sağlayacağız.
Diğer bir sorun ise Üsküp'ün sokaklarında ve ülkenin diğer şehirlerinde sayıları bir hayli yükselmiş olan ve önemli kısmı çocuk yaşta olan dilenciler. Bakanlık bu insanların sayısını azaltmak için herhangi bir plana sahip mi?
Dilenciler sorununu çözme konusunda, sosyal reformların büyük katkı sağlayacağını düşünüyorum. Çocuk ve eğitim ödeneklerinden faydalanabilmek için çocukların okula gönderilmeleri şartı. Ayrıca aileler ve sosyal hizmet uzmanları arasında yakın işbirliğine gidilmesinin yoksulluğun azaltılmasına ve sosyal hizmetlerin iyileştirilmesine yardımcı olacağına inanıyorum. Elbette, bu sorunu tamamen ortadan kaldırmak için, çeşitli bakanlıklar ve kurumlar arasında eşgüdümlü bir stratejiye ihtiyaç vardır. Sosyal Çalışmalar Merkezi, bütün belediyelerle ortak çalışarak önlemler almalıdır. Bu eylemlerde tespit edilen tüm sokak çocukları için bireysel bir çalışma planı hazırlanmakta, ailelere ev ziyaretleri gerçekleştirilmekte ve ebeveyn imkanlarını güçlendirmek için özel önlemler alınmaktadır. Ayrıca, Aile Yasası'nda değişiklikler yapıldı. Bu değişiklikle çocukların daha iyi korunması için ve istismar edilmemesi için önlemler alındı. “Çocuğun dilenmesi ya da çocuğun dilendirilmek için kullanılması” nın bir istismar ve kaba ihmal suçu olduğuna dair yeni bir hüküm getirilmiştir.
Sosyal Yardım Merkezleri, çocuğun annesi tarafından dilenmeye zorlandığını tespit ederse, çocuğun ve ebeveynin sürekli olarak gözetimi ve uzman danışmanlığı için bir karar veriliyor. Ayrıca Üsküp'te ihtiyaç sahibi çocuklara yemek, banyo, temiz giysi ve eğitim hizmeti sunan bir kaç adet günlük bakım merkezi bulunmaktadır.
Ücretsiz mutfaklar ne durumdadır?
Şu anda bedava mutfak, neredeyse tüm şehirleri ve kırsal alanları kapsayacak şekilde Makedonya'da 50 belediyede faaliyet gösteriyor. Ekim ayındaki en son verilere göre bu hizmetten 3.021 kişi, diğer bir tabirle 1.440 aile faydalanmaktadır.
